De kabinetsgebouwen van de Vlaamse Regering op het Brusselse Martelaarsplein ondergaan binnenkort een ingrijpende renovatie. LOW Architecten transformeert de verouderde kantoren naar een flexibele en inspirerende werkomgeving in samenwerking met de ingenieurs van VK Architects & Engineers en erfgoedbureau Fenikx, in opdracht van Het Facilitair Bedrijf. De erfgoedwaarde van het gebouw wordt in ere hersteld, terwijl een ambitieuze energetische renovatie de kabinetsgebouwen klaarmaakt voor de toekomst. De Vlaamse Regering wil van haar kabinetsgebouwen dan ook een voorbeeld maken van duurzame stedelijke ontwikkeling. LOW Architecten zette daarom in zijn ontwerp ook hoog in op circulair bouwen. Zo werden alle keuzes voor nieuwe materialen gemaakt op basis van een Totem-analyse, wordt waar mogelijk gewerkt met omkeerbare verbindingen en moet het ontwerp een herbestemming faciliteren, op korte én lange termijn.
De Wetstraat 16 van de Vlaamse overheid. Zo wordt het Martelaarsplein wel vaker omschreven. De kabinetsgebouwen aan het plein zijn een typevoorbeeld van de Belgische neoclassicistische architectuur, die teruggaat tot de 18de eeuw. “Ondanks een eerdere renovatie in de jaren 80 drong een grondige renovatie, in lijn met alle hedendaagse normen, zich op”, vertelt Stijn Cockx van LOW Architecten. “Onze opdracht bestond erin om de toegankelijkheid van de kabinetten te garanderen, de erfgoedwaarde in ere te herstellen en de gebouwen toekomstbestendig te maken door middel van ambitieuze duurzaamheidsmaatregelen. Onze ruimtelijke ingrepen maken van de donkere en gesloten kantoorruimtes een inspirerende, lichte en flexibele werkomgeving.”
Circulaire sloop
Veel van de duurzaamheidsmaatregelen waar Cockx het over heeft, situeren zich op het vlak van circulair bouwen. “Het project wordt actief opgevolgd met de duurzaamheidsmeter GRO en alle keuze voor nieuwe materialen worden gemaakt op basis van een Totem-analyse. Dat laatste heeft onder meer geleid tot een geschroefde en dus omkeerbare koperen gevelbekleding voor de houten optopping die we voorzagen, maar ook tot extensieve groengevels aan de binnenzijde in samenwerking met Avantgarden en heel wat innovatieve technieken.”
Waar mogelijk, zal ook worden gewerkt met materialen afkomstig uit de sloop die nodig is voor de renovatie. “Dat geldt alvast zeker voor de leien op het dak die dienen verwijderd te worden voor de optopping”, aldus Cockx. “Momenteel loopt de offertefase en de aannemer zal via de gunningscriteria worden gestimuleerd om in te zetten op circulaire sloop, of eigenlijk ontmanteling dus. Hoe meer hij dat doet, hoe meer punten hij krijgt op dat criterium. Op dit moment is het dus moeilijk al veel andere voorbeelden te geven van hergebruik van materialen in het project zelf, maar het staat alleszins vast dat het zal gebeuren. Voor ons lijkt ook hergebruik van het aanwezige marmer alvast zeker mogelijk.”
Kabinet van de toekomst
Op gebouwniveau is ook sprake van circulariteit. Cockx: “Een van de belangrijkste aspecten van de verbouwing is het binnenbrengen van meer daglicht door verschillende patio’s te vergroten. Die ingrepen hebben als bijkomend voordeel dat de flexibiliteit van het gebouw en dus het herbestemmingspotentieel vergroot worden.”
Om onder meer daarvoor de nodige ruimte te creëren, verplaatst LOW Architecten alle technische installaties van de bovenverdieping naar de overmaatse ondergrondse parking. Cockx: “De overtollige ruimte ondergronds liet ons voorts toe om op het kelder- en gelijkvloerse niveau te spelen met de vloerplaten en zo onder meer de toegankelijkheid te verbeteren. De vrijgekomen ruimte op de bovenste verdieping zal meer lichtinval mogelijk maken maar ook ingevuld worden met biodiverse groendaken en dakterrassen. De kantoren zullen daardoor over de broodnodige buitenruimte beschikken. Tot op vandaag is het immers onmogelijk om een luchtje te scheppen zonder het gebouw langs het plein te verlaten, wat niet ideaal is tijdens bijvoorbeeld lange regeringsonderhandelingen.”
Voor de herinrichting van de kantoren is LOW Architecten vertrokken van het idee van het kabinet van de toekomst, op basis van een grondige interieurstudie. Flexibiliteit van de gebouwen op lange termijn was zoals gezegd een aandachtpunt, maar ook aanpasbaarheid op korte termijn was een belangrijk streven. “Ministerkabinetten zijn heel evolutief”, legt Cockx uit. “Hoeveel ministers en kabinetsmedewerkers er zijn, hangt sterk af van de samenstelling van de regering en de bevoegde ministers. Behalve in de kantoren voor de minister-president dringt een hoge mate van flexibiliteit zich op. Ook met thuiswerk in het achterhoofd is het gelijkvloers opgevat als een overflowruimte voor de kabinetten op de bovenverdiepingen, met flexplekken en vergaderruimtes. Ook de optopping in hout met CLT-vloeren, die we realiseren op het grootste gebouw achteraan de site, kadert in die context. Ze stelt ons in staat om twee bouwlagen toe te voegen met uitzonderlijk mooie vergaderruimtes en een vlotte toegang tot de dakterrassen. De structuur is trouwens teruggesprongen en dus niet zichtbaar vanaf het plein.”
Gevel krijgt oorspronkelijke kleur terug
De erfgoedwaarde van het gebouw speelt een belangrijke rol in het project. Zo wordt de gevel volledig gerestaureerd. “De Vlaamse overheid wil met de restauratie de toon zetten voor de rest van het plein. Uit onze historische studie is gebleken dat de kleur van de gevel door de jaren heen steeds lichter is geworden. Daarom krijgt de gevel nu een nieuwe kleur die een tintje donkerder is en zo beter aansluit bij de oorspronkelijke kleur.”
De ramen in de gevel worden vervangen. “Niet ondanks maar net omwille van de erfgoedwaarde van het gebouw”, licht Cockx toe. “De historische ramen moesten in de jaren 90 immers plaatsmaken voor nieuwere exemplaren. Via onderzoek op historische ramen die nog aanwezig waren in andere gebouwen rond het plein, werd in overleg met de diensten van Monumenten & Landschappen van het Brussels Gewest een historisch correct profiel bepaald dat de ramen uit de jaren 90 nu terug zal vervangen. De ramen zullen onder meer bestaan uit stalen binnenschrijnwerk met zonwering. Daarnaast wordt de gehele gebouwschil geoptimaliseerd op het vlak van energie-efficiëntie. Dat was nodig om aan de hoge duurzaamheidsambities tegemoet te komen.”
Brandstofcel
Redelijk grensverleggend in het renovatieproject, is de toepassing van een brandstofcel. Die zorgt volgens Cockx voor de energie-uitwisseling tussen de woningen en de kantoren. “Met deze Japanse technologie – die in Europa nog weinig gekend is – kunnen we bijvoorbeeld de warmte afgevoerd in de kantoren gebruiken voor de productie van warm water in de woningen. Het duurzaamheidsplaatje wordt compleet gemaakt met zonnecellen, een gebouwbeheersysteem en installaties voor waterhergebruik."
Cockx ontkent niet dat het een uitdaging was voor LOW Architecten om de puzzel te leggen van alle eisen op vlak van erfgoed, duurzaamheid en veiligheid. “Toch zijn we erin geslaagd om alle eisen met elkaar te verzoenen en de ruimtelijke kwaliteiten van de gebouwen aanzienlijk te verbeteren. Zo maken we de kabinetsgebouwen klaar voor de toekomst”, besluit hij.
In het project worden ook een aantal bestaande woongelegenheden gerenoveerd. De woongelegenheden liggen aan het Martelaarsplein zelf, en zorgen rond het plein mee voor een mix van wonen, kantoren en horeca. Ook hier wordt ingezet op kwaliteitsverhoging. Door enkele woningen weg te nemen kan LOW Architecten de donkere woonruimtes transformeren tot aangename en lichtrijke appartementen, opnieuw voorzien van buitenruimtes.
De start van de werken is voorzien in de eerste helft van 2022.
